Thế nào mới là một người thông minh thực sự?

Trong kiệt tác cổ đại “Hồng Lâu Mộng” có mô tả nhân vật Vương Hy Phượng là một người phụ nữ thông minh sắc sảo như sau: “Mưu kế tính toán tường tận quá thông minh, ngược hẳn với tính cách của chồng”. Tuy nhiên, đến cuối cùng Vương Hy Phượng lại chết sớm bởi sự thông minh của chính mình. Dù rất thông minh nhưng cô lại không thể cứu được mình, đây có đúng là điều đáng cười chăng? Đương nhiên, Vương Hy Phượng không phải chỉ là người thông minh theo kiểu khôn vặt, có lúc cô cũng tỏ ra rất hiểu chuyện, ví dụ như cô mời bà Lưu, một người có địa vị thấp nhất trong phủ tới đặt tên cho con của mình, sự việc này đã trở thành giai thoại vào thời điểm đó. Nhưng thật không thể ngờ, chính bà Lưu lại là người cứu con gái của Vương Hy Phượng ra khỏi hố lửa. 

Có câu ngạn ngữ rằng: “Tái Ông mất ngựa, làm sao biết không phải phúc”. Thoáng xem có vẻ như bạn đã mất cái gì đó, nhưng nhìn từ một góc độ khác thì đó lại là một chuyện tốt. Cái này liên quan đến chủ đề vô cùng quan trọng là ‘được’ và ‘mất’. Khi cân nhắc vấn đề, con người thường suy tính làm sao để đạt được, nhưng lại không nghĩ rằng Trời cao rất công bằng, nếu đạt được lợi ích ở vấn đề này thì sẽ phải chịu tổn thất ở phương diện khác. Nếu như nhận quá nhiều khiến người khác chịu tổn thất thì cái mất đi còn lớn hơn nữa… ngược lại cũng như vậy. 

Về vấn đề được và mất, những ví dụ trong sách cổ có ghi lại rất rõ: 

Theo ‘Trích ngôn’ ghi chép: vào thời nhà Đường có một người tên là Tôn Thái người Sơn Dương, theo học Hoàng Phủ Dĩnh, có phong cách của một nhà thông thái cổ đại. Vợ của Tôn Thái là con gái của em họ của mẹ ông, gọi bằng dì. Tương truyền khi người dì hấp hối đã giao hai cô con gái cho ông và nói: “Con gái lớn của ta bị hỏng một mắt, ngươi có thể cưới cô em làm vợ. Khi em gái qua đời thì kết hôn với cô chị”. Có người hỏi Tôn Thái về chuyện nhân duyên này, ông nói: “Cô ấy là người tàn tật, nếu ta không lấy thì cô ấy kết hôn với ai”. Vì vậy mà mọi người rất ngưỡng mộ lòng trượng nghĩa của Tôn Thái. 

Một lần khác, Tôn Thái vào thị trấn nhìn thấy một người bán đèn sắt cũ nên đã quyết định mua nó. Sau khi mang về nhà, ông bảo người nhà cọ rửa sạch sẽ thì phát hiện chiếc đèn làm bằng bạc, thấy vậy Tôn Thái liền sai người mang trả lại chiếc đèn cho người bán.

Khoảng giữa năm đó, Tôn Thái dự định chuyển gia đình đến Nghĩa Hưng, nên đã chi 200 xâu tiền để mua một căn biệt thự, số tiền đặt cọc là một nửa. Hai tháng sau, Tôn Thái trở lại, khi thuyền đậu ở trước cửa, ông thanh toán nốt số tiền còn lại và yêu cầu gia chủ cũ dọn ra ngoài ở. Lúc này, ông thấy một người phụ nữ lớn tuổi đang khóc nên đã đến hỏi bà sao lại khóc. Người phụ nữ nói: “Tôi ở đây làm tròn chữ hiếu với cha mẹ chồng, tuy nhiên con cháu lại tranh nhau tài sản nên đã đem nhà bán đi, do vậy ta mới buồn như thế”. 

Tôn Thái tỏ ra buồn chán hơn nửa ngày, sau đó nói với bà: “Ta vừa nhận được thư từ kinh thành, được thăng chức lên làm quan ở nơi khác, cho nên không thể sống ở đây nữa, căn nhà này để cho con của bà quản lý”. Nói xong, ông cởi bỏ dây thừng, cho thuyền rời đi, sau này không trở lại nữa. Nhờ phúc đức này, về sau, con trai của Tôn Thái là Tôn Triển đã thi đậu tiến sĩ và ra làm quan ở tỉnh. 

Lão Tử có câu “đại trí nhược ngu”. Bậc trí tuệ thực sự dáng vẻ bề ngoài thường nhìn như ngốc nghếch. Nhìn sự việc mà Tôn Thái làm tưởng là hành động ngờ nghệch, tốt không giữ lại muốn cái xấu, đem tiền bạc cho người khác. Thế nhưng, Tôn Thái cùng con cháu đều thăng quan tiến chức lên địa vị cao, đây chẳng phải là do bản thân tích âm đức mà đạt được sao? 

Người thông minh không hẳn là người có trí tuệ, đôi khi còn là người ngu ngốc nhất. Còn người thông minh thật sự thường có biểu hiện khác, bề ngoài nhìn anh ta có vẻ ngốc nghếch, kỳ thực đều đặt ở việc làm lương thiện, người như vậy mới được tính là thông minh thật sự, mới là bậc đại trí tuệ.